Metafoor

LinguaLog heeft het druk. Zij gaat binnenkort verhuizen.

Zij was daarvoor op zoek gegaan naar een verhuisbedrijf. Die bedrijven hebben allemaal een naam, meestal genoemd naar de oprichter ervan. Taalkundig zijn die niet zo interessant. Een andere categorie vormen namen die afgeleid zijn van woorden als verhuizen en transport.

Er is één bedrijf dat zijn klassieken kent: in Eindhoven is verhuisbedrijf Meta gevestigd.

Meta- is een voorvoegsel/voorzetsel en komt uit het Grieks. In samengestelde woorden duidt meta een verandering aan: bijvoorbeeld metamorfose.  

Metafoor kennen we uit de literatuur. Bij een metafoor wordt een beeld uit het ene woordveld overgebracht naar een ander woordveld, op grond van betekenisovereenkomst. Zo kan iemand branden van verlangen: het gevoel dat iemand dan heeft, kun je omschrijven als fel, flakkerend: zo wordt een woord uit de sfeer van brand en vuur overgebracht naar een andere sfeer.

En zo is de stijlfiguur metafoor zelf ook een metafoor.

Er zijn nog veel meer, bijna allemaal Griekse, voorvoegsels in onze taal.

In de chirurgie zijn er grofweg twee soorten operaties: de ene is waarbij je in een lichaamsdeel snijdt, maar het deel zelf laat zitten, bij de andere soort snijd je het zieke gedeelte eruit.

De termen ervoor zijn endotomie en ectomie. Endo- betekent naar binnen, ec- betekent eruit.

Zo betekent hysterectomie het verwijderen van de baarmoeder. 

Het voorvoegsel kata-/cata- betekent naar beneden. We kennen allemaal het woord catastrofe. En een catalogus lees je van boven naar beneden.

Apo- betekent weg. Een apotheek is in oorsprong een magazijn, waar je spullen weglegt. En een apostel werd erop uitgestuurd om het christendom te verbreiden.

Soms is de oorspronkelijke betekenis van het voorzetsel niet meer goed herkenbaar. Dat was trouwens bij de oude Grieken al zo. De meeste voorzetsels kregen naast een letterlijke ook een figuurlijke betekenis.

Ana- is zo'n voorvoegsel. We kennen het uit analyse, anagram en anatomie. Ana- betekent omhoog.

Bij een anagram zijn de letters verplaatst, maar het element omhoog is niet meer te zien. Hetzelfde geldt voor anatomie. En analyse is gevormd van een andere letterlijke betekenis van ana: verspreid over, overal in. Maar ook met die betekenis zijn de twee elementen van het woord niet gemakkelijk te herleiden: overal losmaken.

LinguaLog gaat verder met haar eigen metafoor: dozen inpakken.

Tot die tijd zult u LinguaLog even moeten missen, tenzij er op taalgebied iets heel bijzonders gebeurt. Schrijvend Nederland moet dus niet denken dat het zijn gang kan gaan!

Tot over een paar weken!